Trasa zabytki

Radomia

Jako jedno z niewielu miast Polski ma wiele nieoficjalnie wyznaczonych tras turystycznych, co sprawia, że nawet starając się specjalnie zboczyć z kursu podróży, człowiek zawsze trafia na kolejne dzieła architektoniczne, podziwia kolejne zabytki i otoczony zostaje elementami wartymi uwagi. Jego historyczne części, nie tylko ruiny, ale i całe budowle znajdują się w różnych, często oddalonych od siebie lokalizacjach, co sprawia, że niezależnie od startu swojej podróży, zawsze można natknąć się na głosy historii.

Ukryte piękno

Chcąc prześledzić trasę Zabytki Radomia, warto skupić się na opisach budynków zawartych w naszym przewodniku, dzięki temu każdy z budynków odkryje przed nami swoje tajemnice. Początek trasy, w samym sercu miasta wyznacza nam Pałac Sandomierski, czyli obecny urząd miasta. Dalej na trasie znajduje się Willa Włodzimierza Kulczyckiego bardziej znana jako Biblioteka Publiczna Miejska im. Józefa A. i Andrzeja S. Załuskich, która usytuowana przy ulicy Piłsudskiego uświetnia Radom od 1892 roku. Kierując się na północ, w stronę ulicy Andrzeja Struga ujrzeć można Pałac Karschów i Wickenhagenów oraz Budynek Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Radomiu – wykonane w zdobniczym stylu, z charakterystycznymi fasadami i unikalnym wyglądem.

Centralna część trasy charakteryzuje się największym nagromadzeniem zabytków, gdzie obok siebie znajdują się znane Dom Gąski oraz Dom Esterki – najstarsze murowane budynki mieszkalne w mieście, obecnie zachęcające jasnymi kolorami w kojarzącym się z szarością otoczeniu. Już po paru krokach oczom ukazuje się gmach Muzeum im. Jacka Malczewskiego, w którym znajduje się ponad 30 000 eksponatów w tym oczywiście te poświęcone imiennikowi budynku. Uroki Rynku dopełnione zostają przez Kamienicę Deskurów – wykorzystywaną między innymi przez oficerów carskich oraz znajdujący się na przy drodze wyjściowej Dom Starościński – przed którym zobaczyć można metalową makietę miasta. Oczywiście na żadnej trasie turystycznej nie może zabraknąć ruin, więc krocząc szlakiem radomskich obiektów, warto zobaczyć Miasto Kazimierzowskie i stojące na nim Średniowieczne Mury – fragmenty dawnych fortyfikacji podarowanych przez Kazimierza Wielkiego.

Jeszcze nie ostatnim, ale jednym z najważniejszych punktów na trasie jest Grodzisko “Piotrówka”, nazywane również “Kolebką Radomia”. Obecnie teren grodziska stanowi miejski teren zielony i oznaczony jest pamiątkowym głazem, więc jest to dobre miejsce, aby odpocząć i pozachwycać się radomską naturą. Ze względu u na duże, południowe wysunięcie Grodziska, przejście do ostatniego oznaczonego punktu trasy zajmuje dłuższą chwilę. Kierując się bowiem w kierunku północnym, docieramy do Starego Ogrodu zwanego też Ogrodem Saskim czy Angielskim. Jest on najstarszym parkiem publicznym w Radomiu, a także jednym z najstarszych w Polsce. Przez ogród przepływa rzeka Mleczna, natomiast w jego południowej części znajduje się staw, co czyni go idealnym miejscem na odpoczynek nie tylko po zakończeniu przejścia szlakiem radomskich obiektów, ale także na wypoczynek rekreacyjny z rodziną lub indywidualnie.

Pałac Sandomierski

Powstał na zlecenie władz wojewódzkich. Pod budowę nowego urzędu wyznaczono plac przy przedmieściu lubelskim. Plan budynku opracował Antonio Corazzi w 1822 roku. Budowa trwała od 1825 do 1827 roku, a pieczę nad nią sprawował architekt Stefan Baliński. Gmach według planów Corazziego to pięcioosiowy budynek składający się z dwupiętrowego korpusu głównego oraz dwóch skrzydeł bocznych tej samej wysokości. Elewacja frontowa została ozdobiona trzema ryzalitami. Okna zyskały ozdobne obrabowanie złożone z profilowanej opaski oraz poziomego naczółka. Podczas okupacji niemieckiej Pałac Sandomierski został rozbudowany w kierunku północnym. Nowy projekt przewidywał powiększenie gmachu o dodatkowe skrzydła oraz nowy front. Budynki wzniesiono do 1945 roku.

Dom handlowy Sezam

Powstał na zlecenie PSS „Społem” w 1966 roku. Budynek został zaprojektowany przez architekta Grzegorza Bauera, a wnętrza zostały stworzone dzięki pracy Macieja Peterkowskiego. Obiekt to trzykondygnacyjny budynek, z przeszkloną elewacją od strony ul. Żeromskiego oraz Moniuszki. Dom handlowy posiada dekorację w postaci geometrycznych klocków z piaskowca, które posiadają motyw wklęsłych i wypukłych trójkątów. Od otwarcia do 2018 roku, na parterze budynku, od strony ul. Moniuszki mieścił się znany wszystkim mieszkańcom bar mleczny „Sezam”, na jego miejscu mieści się obecnie lokal gastronomiczny.

Willa Kulczyckiego

Wzniesiona została w 1892 roku na zlecenie rejenta Włodzimierza Kulczyckiego. Budynek główny został zaprojektowany w stylu neorenesansowym przez nieznanego architekta. Jego wygląd nawiązuje do włoskiej architektury podmiejskiej oraz polskiej architektury dworkowej. Piętrowy budynek został ozdobiony czterokolumnowym portykiem, a fasadę główną zdobi fryz girlandowy oraz dekoracje okien. Główne wejście do willi zdobi nadświetle z inicjałami pierwszego właściciela obiektu oraz rokiem budowy. Budynek południowy został dostawiony w latach 1896 – 1898 oraz posiada taką sama elewację jak willa. Fasada została dodatkowo ozdobiona ażurowym balkonem oraz dwoma szczytami nad portykiem. W holu głównym willi znajdują się portrety Józefa i Andrzeja Załuskich, okno witrażowe z 1949 roku oraz herby Radomia i Województwa Sandomierskiego.

Pałac Karschów

Powstał w latach 1881 – 1882, w stylu eklektycznym i pełnił rolę kamienicy mieszkalnej. Nad pracami budowlanymi pieczę sprawował Rudolf Meyer. Od czasu powstania obiektu do teraz, dolne piętro kamienicy wykorzystywane jest pod wynajem na potrzeby handlu, natomiast piętra górne są mieszkalnymi. W swojej długoletniej historii budynek pełnił rolę Sądu Okręgowego, czy też Resursy Obywatelskiej. Kamienica zyskała miano pałacu ze względu na swój unikatowy wygląd. Elegancki, zdobniczy a zarazem specyficzny charakter fasady zewnętrznej, dwa Atlanty podtrzymujące balkon nad bramą wjazdową, ozdobne obramowania okienne oraz boniowany parter nadały ciekawego wyglądu kamienicy.

Budynek Towarzystwa Kredytowo Ziemskiego

Został wzniesiony w 1853 roku dla Oddziału Dyrekcji Szczegółowej Towarzystwa Kredytowo Ziemskiego w Warszawie, według projektu Henryka Marconiego oraz Ludwika Radziszewskiego. Radomski oddział Towarzystwa mieścił się w tym budynku aż do 1922 roku. Obiekt to jednopiętrowy budynek, wybudowany w stylu neorenesansowym. Budynek został usytuowany frontem do ulicy Żeromskiego. Jego siedmioosiowa fasada, podzielona jest ryzalitami – boczne osie są lekko wysunięte ponad linię zabudowy – dekorowane boniowaniem oraz balkonami. Portal główny, został udekorowany kartuszem herbowym, niestety dziś już nieczytelnym.

Resursa Obywatelska

Wzniesiony w latach 1851-1852 neorenesansowy gmach powstał w celu przekazywania swoich dochodów na szpital św. Kazimierza. Jego budowę zleciła Rada Opiekuńcza Zakładów Dobroczynnych Powiatu Radomskiego, a następnie przekazała go Resursie Obywatelskiej. Trójkątny szczyt budynku wieńczą charakterystyczne elementy rzeźbiarskie: posągi trzech muz – muza historii Kilo na środku, muza tragedii Melpomene z lewej oraz muza pieśni lirycznej Euterpe z prawej strony. Autorem płaskorzeźby i prawdopodobnie figur muz był Wojciech Święcicki – wybitny rzeźbiarz warszawski.

Domy Gąski i Esterki

Pierwsze murowane domy zaczęły pojawiać się w Radomiu pod koniec XV w. Dom Gąski to najstarszy z nich, który zachował się do czasów współczesnych. Podczas Potopu przebywać w nim miał król szwedzki Karol Gustaw. Dom Esterki również pochodzi z tego okresu, a jego nazwa wywodzi się z legendy o żydówce Esterze. Oryginalny budynek rozebrany został niestety doszczętnie przez Niemców podczas II wojny światowej. Po zrekonstruowaniu oddany został do użytku w 1957 r. Obecnie nie jest wierną kopią oryginału i przypomina Dom Gąski.

Kolegium Pijarów

Zakon Pijarów sprowadzony został do Radomia w 2 poł. XVII w., otrzymali posesję po południowej części rynku. Otworzyli oni Kolegium, słynące w swoim czasie z wysokiego poziomu nauczania, w którego klasycystyczno-barokowym gmachu mieści się aktualnie Muzeum Jacka Malczewskiego. Znajdują się tam nie tylko obrazy słynnego radomianina, wystawiane są również prace innych artystów, ekspozycje przyrodnicze i wiele innych. Podczas Nocy Muzeów otwierana jest brama z drugiej strony obiektu, zwiedzający mogą przejść się po dziedzińcu i podziwiać wystawione tam rzeźby.

Kamienica Deskurów

Andrzej Deskur, odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Wojskowego Polskiego i Legii Honorowej po zakończeniu wypraw napoleońskich osiadł w Radomiu, był w posiadaniu znacznych terenów w guberni radomskiej. Zlecił w 1824 r. budowę kamienicy na rynku, która wzniesiona została w stylu klasycystycznym, posiadała jedno piętro i uchodziła w tamtych czasach za bardzo luksusową. W czasach zaborów mieszkali w niej najwyższej rangi oficerowie carscy, uznali budynek za jeden z niewielu posiadających odpowiedni dla nich standard.

Dom Starościński

Powstał jako część Zamku Królewskiego w XIV w., Służył za pomieszczenia gospodarcze, takie jak kuchnie, jadalnia, spiżarnia, czy piekarnia. Była to siedziba starosty radomskiego, skąd wziął swoją nazwę. Z pomieszczeń na piętrze można było przejść do drugiej części zamku, czyli Domu Wielkiego. W XIX w. Dom Starościński został rozebrany, a potem wzniesiono na jego miejsce nowy, stojący na miejscu do dziś. Przed budynkiem znajduje się metalowa makieta pokazująca Miasto Kazimierzowskie.

Miasto Kazimierzowskie

Nowe Miasto Radom zostało lokowane przez Kazimierza Wielkiego w 1340 r. Miasto Kazimierzowskie jest jedną z głównych jak i najstarszych dzielnic Radomia. Obecnie na jej obszarze zobaczyć możemy jedynie fragmenty dawnych, potężnych fortyfikacji, którymi Kazimierz Wielki obdarował Radom. W centralnej części powstał rynek z ratuszem, wzniesiono tam również kościół św. Jana oraz zamek. Pozostała zabudowa była drewniana. Wyburzenie wszelkich fortyfikacji oraz zasypanie fosy nastąpiło na początku XIX wieku. Przy ulicy Wałowej znajduje się najlepiej zachowany odcinek murów, w skład którego wchodzą: niewysoka, prostokątna baszta, fundamenty oraz fragment ściany Bramy Krakowskiej.

Grodzisko Piotrówka

Nazywana również „kolebką Radomia” stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtujących kulturowy oraz historyczny obraz miasta. Gród pełnił rolę siedziby władz administracyjnych Polski piastowskiej – do co najmniej XIII w. był siedzibą kasztelana. Grodzisko ma formę płaskiego wzniesienia, usytuowanego na wydmie pośród podmokłych, torfowych łąk. Obecnie teren grodziska stanowi miejski teren zielony i oznaczony jest pamiątkowym głazem z wyrzeźbionym na nim wizerunkiem Mieszka I. Na szczycie znajdują się pale do których przymocowane są drewniane, rzeźbione tarcze z herbem Radomia. Na środku grodziska na niewielkim kopcu usypanym z kamieni, usytuowany jest drewniany krzyż, odwołanie do istniejącego tu dawniej cmentarza.

Stary Ogród

Jest najstarszym parkiem publicznym w Radomiu, a także jednym z najstarszych w Polsce. Pierwszy park miejski w Polsce został założony w 1798 roku w Kaliszu. Radomski Stary Ogród powstał ok. 26 lat później. W zamyśle park miał nawiązywać wyglądem do ogrodów angielskich tworzonych w tamtych latach. Angielskie ogrody charakteryzowały się swobodnym układem alejek oraz nasadzeń drzew i krzewów. Przez ogród przepływa rzeka Mleczna, natomiast w jego południowej części znajduje się staw. Na skraju parku od południa znajduje się głaz upamiętniający księdza Romana Kotlarza oraz posadzony w bliskim sąsiedztwie, dąb Jana Pawła II.