Ziemia Radomska to kolebka wielu wspaniałych artystów. Była ona inspiracją w tworzeniu legendarnych utworów, na których wychowały się pokolenia Polaków. Jednym z nich był Witold Gombrowicz, autor między innymi ,,Ferdydurke” czy ,,Trans-Atlantyk”. Urodził się i wychował w pobliskiej Wsoli, z jego osobą związane jest tamtejsze muzeum. Aby uczcić jego pamięć odbywa się tam coroczna impreza pod nazwą ,,Apetyt na Gombrowicza”. Kolejnym wielkim artystą jest Jan Kochanowski urodzony w Czarnolesie, poeta zasłynął ze swoich trenów do zmarłej córki Urszulki oraz pouczających fraszek. Równie ważną postacią jest też Bolesław Leśmian. Związana z nim Iłża obfituje w pamiątki po wielkim artyście, była ona również inspiracją do stworzenia jego najpopularniejszych utworów m.in. ,,W malinowym chruśniaku”. Warto odwiedzić miejsca związane z tymi osobami i przenieść się świat wybitnych utworów.
Witold Gombrowicz
Jan Kochanowski
Bolesław Leśmian
Kim był Witold Gombrowicz?
Witold Marian Gombrowicz herbu Kościesza urodził się 4 sierpnia 1904 r. w Małoszycach, zmarł 24 lipca 1969 r. we Francji. Powieściopisarz, nowelista i dramaturg, jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy XX w. Jego twórczość charakteryzuje się głęboką psychologiczną analizą ludzi w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego i innych osób, analizą tożsamości jednostki w relacjach z innymi, niedojrzałości i młodości, ról klasowych, podobnie jak poczuciem absurdu. Te elementy splatają się w jego najważniejszych utworach: powieściach Ferdydurke, TransAtlantyk, Pornografia i Kosmos oraz dramatach m.in. Iwona, księżniczka Burgunda i Ślub. Od 1939 r. Gombrowicz przebywał na emigracji: w Argentynie do 1963, a we Francji od 1964 aż do śmierci. Ważną częścią jego twórczości jest Dziennik, prowadzony w latach 1953-1969, w którym autor opowiada swoje historie ironicznie, prześmiewczo i dowcipnie, wchodząc w dialog z różnymi nurtami filozoficznymi i z tradycjami kultury polskiej oraz komentuje bieżące wydarzenia polityczne. Zasłynął w ostatnich latach życia, kiedy znalazł się w gronie kandydatów do literackiej Nagrody Nobla (1966, 1968, 1969), której niestety nie otrzymał.
Gombrowicz we Wsoli
“Wszystko im szło jak po maśle, bardzo długo majątek kwitł. Oczywiście przyjeżdżała w gości i rodzina porucznika; matka, ojciec, czyli starsi państwo Gombrowiczowie, siostra Rena, czasem brat Janusz, a najczęściej brat Witold” – możemy przeczytać w zapiskach dawnej służby ze Wsoli, umieszczonych w książce Joanny Siedleckiej “Jaśnie panicz”. Salon Witolda był zawsze pełen gazet i niedopałków. Pisze całą noc i śpi do późna w ciągu dnia. Czasem gra z rodziną w siatkówkę lub tenisa, jeździ po parku na rowerze, który szybko zostaje skradziony. Bał się otworzyć okno w nocy, żeby nietoperze nie latały i nie wpadły mu we włosy. Na złość więc wszyscy straszyli Witolda nietoperzami. Służba we Wsoli szczególnie Witolda nie lubiła, podśmiewali się z niego i nazywali go harcerzykiem albo herbaciarzem. “Taki był z niego miejski panek, co to nic porządnego nie robi, tylko łazi z kąta w kąt, coś tam sobie wypisuje i cały czas popija herbatę” – takie zdanie o nim miała służba. Podczas posiłków Witold rzadko zabierał głos, ale jak już coś powiedział, to wszystkich zatykało. – Nie jedzcie tyle, udławicie się na śmierć – powiedział jednego razu. Innym razem wystrzelił, i to dosłownie z wiatrówki w kierunku pobliskich Bierwiec. To dlatego, że poprzedniego dnia pokłócił się z mieszkającą tam panną Wandą Przyłęcką. O wiele lepsze relacje pisarz miał z mieszkanką pobliskich Bartodziejów, Krystyną Janowską.
Rodzina Gombrowiczów
Gombrowiczowie herbu Kościesza byli rodziną pochodzenia litewskiego, wywodzącą się od bojara gospodarskiego Andrzeja Szymkowicza-Gombrysa. Jego syn Bartłomiej był bohaterem w księgach sądowych XVI w. Pierwotnie wymieniona w źródłach XVII-wieczna rodzina Gombrowiczów posiadała na terenie dawnej prowincji trockiej majątki, ale zdolności kupieckie pozwoliły im znacząco zwiększyć stan posiadania. W XIX w. rodzina, która poparła powstanie styczniowe popadła w niełaskę caratu: Onufry Gombrowicz, dziadek Witolda, najpierw został zesłany w głąb Rosji, a następnie pozbawiony majątku i prawa pobytu na Litwie. W efekcie Gombrowiczowie osiedlili się w Królestwie Polskim, nabywając Jakubowice na Sandomierszczyźnie. Jan Onufry Gombrowicz (1868–1933) — syn Onufrego, ojciec Witolda. Uczył się w domu, a później studiował rolnictwo w Rydze, gdzie zaprzyjaźnił się z prezydentem Ignacym Mościckim. Po śmierci ojca prowadził gospodarstwo w Jakubowicach, kupił też Małoszyce koło Opatowa. Zmysł do interesów uczynił go człowiekiem przedsiębiorczym, pełnym inicjatywy i zamożnym. Po podziale Jakubowic prowadził rodzinne majątki w Małoszycach, prowadził także przedsiębiorstwa przemysłowe należące do rodziny żony. Założył sklep spółdzielczy, ochotniczą straż pożarną, szkołę fabryczną i fabrykę tektury „Witulin” – nazwaną imieniem Witolda, dla którego będzie przeznaczona w przyszłości. Po 1905r. więziony był za wspieranie rewolucji robotniczej. W 1911 roku zlikwidował większość swojego biznesu w Bodzechowie i przeniósł się z rodziną do Warszawy, pozostawiając Małoszyce jako letnią rezydencję.
Miejsca, które warto zobaczyć
Muzeum Witolda Gombrowicza
Muzeum upowszechnia wiedzę o życiu i twórczości pisarza, inicjując i prezentując projekty Gombrowicza; zbiera ich materiały, a także księgozbiór i prasę literacką. Muzeum jako przestrzeń literacka pozostaje projektem otwierającym inne dziedziny kultury. Pisarz kilkakrotnie odwiedzał Wsolę, od połowy lat 20. do wybuchu wojny. Cieszył się gościnnością brata Jerzego i żony Aleksandry przygotowujących się do egzaminów na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Latem 1939 r. pisarz odwiedził brata, aby skonsultować się z nim w sprawie podróży do Argentyny, a ten poradził mu wyjazd; Witold ostatni raz widział swoją matkę, Antoninę Gombrowicz we Wsoli. Pozostał na emigracji aż do śmierci w 1969 r.
Dwór w Bartodziejach
Stolik Gombrowicza w centrum Radomia
Festiwal Gombrowiczowski
Gospodarzem Międzynarodowego Festiwalu Gombrowiczowskiego jest Teatr Powszechny im. Jana Kochanowskiego w Radomiu. Festiwal powstał w 1993 roku z inicjatywy Wojciecha Kępczyńskiego, ówczesnego dyrektora Teatru Powszechnego w Radomiu. Co dwa lata odbywają się interdyscyplinarne wydarzenia z zakresu teatru, nauki, krytyki, dziennikarstwa, sztuk pięknych, muzyki i filmu. Ideą organizatorów jest stworzenie międzynarodowego i wielokulturowego forum wymiany myśli, doświadczeń, interpretacji, a także przemyślenia na nowo problemu Gombrowicza, problemu czytania i interpretacji dzieła. Pierwsze trzy edycje odbyły się pod patronatem Rity Gombrowicz.
Kim był Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski, urodził się prawdopodobnie 6 czerwca 1530 roku, w Sycynie. Jego ojcem był Piotr Kochanowski herbu Korwin (komornik graniczny radomski oraz sędzia ziemi sandomierskiej), a matką Anna, córka Jakuba Białaczowskiego herbu Odrowąż. Jan Kochanowski posiadał dziesięcioro rodzeństwa (sześciu braci i cztery siostry). Był wybitnym poetą epoki renesansu, tłumaczem, a także prywatnym poetą nadwornym Stefana Batorego (w 1579 roku) oraz sekretarzem królewskim Zygmunta Augusta. Jest obecnie uważany za jednego z najwybitniejszych twórców renesansu w Europie, a także za poetę, który najbardziej przyczynił się do powstania polskiego języka literackiego. Jan studiował na Akademii Krakowskiej oraz na uniwersytecie w Królewcu. W latach 1552-1559 studiował on w Padwie, ten okres poświęcił również na podróże do kraju oraz Francji, w czasie których spotykał się z wieloma wybitnymi postaciami tego okresu. W roku 1559 został on sekretarzem kancelarii królewskiej. W czasie trwającego piętnaście lat okresu dworskiego, Kochanowski stworzył wiele słynnych utworów. Poeta także towarzyszył Zygmuntowi Augustowi w czasie jego wypraw. Po śmierci króla osiadł w dworku w Czarnolesie, gdzie również stworzył wiele znanych utworów. W roku 1575 zawarł związek małżeński z Dorotą Podlodowską. Urodziła mu ona sześć córek. Ostatnie dziecko Kochanowskiego, Dorota urodziła już po jego śmierci – był to syn. Kochanowski zmarł 22 sierpnia 1584 roku w Lublinie. Za przyczynę śmierci uznano udar mózgu.
Twórczość Kochanowskiego
Jan Kochanowski przez wielu nazywany jest do dziś „ojcem poezji polskiej”. Stał się on sprawcą największego literackiego przełomu w historii piśmiennictwa polskiego, a dzieła jego uchodziły za źródło inspiracji dla następców. Za najstarszy utwór, napisany jeszcze po łacinie uznaje się epitafium poświęcone Erazmowi Kretkowskiemu w bazylice św. Antoniego w Padwie. Dzieła po polsku zaczęły pojawiać się dopiero od roku 1561. W roku 1562 ukazały się dwa znane dzieła poety: „Zuzanna”- poemat o tematyce religijnej oraz hymn – „Czego chcesz od nas Panie…”. W okresie dworskim Kochanowski pisał wiersze okolicznościowe, fraszki oraz pieśni. W tym czasie Jan stworzył również przekład biblijnych psalmów – “Psałterz Dawidów” oraz zapewne znaną wszystkim tragedię renesansową – “Odprawa posłów greckich”. Już do końca swojego życia poeta tworzył fraszki, a przedmiotem jego obserwacji stał się cały świat, stąd wynika tak wielkie zróżnicowanie ich treści. W tzw. okresie czarnoleskim również powstało wiele nowych Pieśni oraz Fraszek, a także Treny – które poeta zaczął pisać po śmierci ukochanej córki Urszulki. Cykl tych liryków ukazuje wszelkie uczucia jakie towarzyszyły Janowi oraz wspomnienia po zmarłej. Po roku 1580, w literackim dorobku Kochanowskiego nie pojawiły się już żadne znane do dziś tytuły – były to głównie wiersze o charakterze okolicznościowym. Nie wszystkie dzieła poety zostały wydane do druku, część została stworzona jedynie w formie rękopisu, a niektóre jego prace nigdy nie zostały ukończone.
Kochanowscy w Sycynie
Sycyna to wieś w Polsce, położona w województwie mazowieckim, w powiecie zwoleńskim, w gminie Zwoleń. W roku 2002 wieś Sycyna została podzielona na Sycynę Północą i Sycynę Południową. Pierwsze wzmianki dotyczące wsi (określanej wówczas mianem Życina) pochodzą z roku 1191. Do rodziny Kochanowskich wieś Sycyna należała od roku 1525, została ona zakupiona przez Piotra Kochanowskiego (ojca Jana). Sam Jan Kochanowski nie mieszkał w Sycynie za długo. Rozpoczął naukę w 1538 roku – w domu pod kierunkiem Jana Sylwiusza z Sieciechowa lub w szkole parafialnej w Zwoleniu lub u benedyktynów w Sieciechowie nad Wisłą (żadna z tych teorii nie jest potwierdzona). Jedyną pewną wzmianką dotyczącą jego edukacji jest wpis do metryki Wydziału Artium Akademii Krakowskiej, która w tłumaczeniu brzmi „Jan Kochanowski [syn] Piotra z Sycyny diecezji krakowskiej, zapłacił trzy grosze wpisowego”. Po śmierci ojca poety w roku 1547 (między kwietniem a czerwcem) Jan powrócił do domu rodzinnego, aby wraz z matką i bratem odzyskać pożyczki, których udzielił jego ojciec aptekarzowi oraz złotnikowi. Po śmierci obojga rodziców, Kochanowski odziedziczył słynny Czarnolas, Sycynę natomiast przejęli jego dwaj bracia: Mikołaj i Jakub. Jakub pozostał w rodzinnym dworze, natomiast Mikołaj wybudował nową siedzibę. Po Jakubie, dwór przejęli jego synowie. Tak zwane „panowanie” rodziny Kochanowskich w Sycynie zakończyło się w roku 1684. Z powodu dużego obciążenia długami przeszła ona w ręce wierzycieli.
Miejsca, które warto zobaczyć
Pomnik Jana Kochanowskiego w Radomiu
Pomnik Jana Kochanowskiego składa się z dwóch części: niskiego postumentu wykonanego z czerwonego granitu oraz prawie 3 metrowej rzeźby, ważącej ok. trzy tony, wykonanej z brązu. Rzeźba przedstawia siedzącego na krześle Jana Kochanowskiego oraz stojącą po jego prawej stronie, jego córkę Urszulę. Poeta ubrany jest w żupan, w lewej ręce trzyma on otwartą książkę, prawa natomiast obejmuje córkę. Urszula natomiast wręcza poecie wieniec laurowy – który uważany jest za symbol chwały, triumfu i zwycięstwa. Projektant wykonując pomnik, twarz Kochanowskiego wzorował na epitafium z kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego w Zwoleniu.
Obelisk Kochanowskich
Pomniki Jana Kochanowskiego w Zwoleniu
Pomnik Urszulki Kochanowskiej
Niedaleko pomnika Jana Kochanowskiego (z roku 1961) w samym sercu Zwolenia, w pobliżu ratusza, w malowniczym parku, znaleźć można zamontowane tablice z fraszkami, fotel imitujący ten należący do poety, który zobaczyć można w Muzeum w Czarnolesie oraz posąg przedstawiający przedwcześnie zmarłą córkę poety – Urszulkę Kochanowską. Dziewczyna przedstawiona jest w pozycji stojącej z wyciągniętą jedną ręką, w kierunku stojącego obok fotela. W ręku trzyma ona pióro.
Kaplica Kochanowskich
Po lewej stronie wejścia do Kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego w Zwoleniu znajduje się Kaplica Kochanowskich (zwana również kaplicą św. Franciszka). Inicjatorem utworzenia kaplicy był Adam Kochanowski (bratanek Jana) –sędzia ziemski lubelskiej. Kaplica zbudowana jest na rzucie kwadratu, wewnątrz natomiast znajduje się ośmioboczna kopuła udekorowana freskami i zakończona latarnią. Na jednej ze ścian znajdują się epitafia: Jana Kochanowskiego, rodziców poety oraz samego twórcy kaplicy – Adama. W kaplicy znajduje się również tablica poświęcona kolejnemu bratankowi poety –zmarłemu w Krakowie – Piotrowi Kochanowskiemu oraz tablica z krótkim opisem: „Jan Kochanowski, wojski sandomierski tu spoczywa. Aby uczony przechodzień nie minął bez uczczenia zwłok takiego męża, którego pamięć u ludzi wykształconych trwać będzie wiecznie, marmur ten znakiem. Umarł 1584 r. dnia 22 sierpnia mając lat 54”. Pod posadzką znajduje się również krypta, w której umieszczony jest marmurowy sarkofag Jana Kochanowskiego i jego rodziny. W ścianę natomiast wmurowana jest mosiężna płyta z inskrypcją: „A jeśli komu droga otwarta do nieba, tym, co służą ojczyźnie. W roku 1983 złożyliśmy tutaj prochy poety Jana i rodziny Kochanowskich. Polacy”. Krypta Kochanowskich udostępniona jest do zwiedzania dopiero od roku 2012.
Muzeum Jana Kochanowskiego
Kim był Bolesław Leśmian?
Bolesław Leśmian (Lesman) to polski poeta, żydowskiego pochodzenia, urodzony 22 stycznia 1877 roku w Warszawie. Jego twórczość uznano za najbardziej nowatorską oraz imponującą jak na literaturę polską XX wieku. Czerpał inspirację z baroku, romantyzmu oraz młodej polski. W swojej poezji uciekał od codziennego nudnego życia w świat fantastyczny. Pierwsze wiersze napisał w języku rosyjskim. Był twórcą takich dzieł jak „Sąd rozstajny”, „Łąka”, „Napój cienisty”, oraz „Dziejba leśna”. Lata młodzieńcze spędził mieszkając w Kijowie, gdzie ukończył Uniwersytet Świętego Włodzimierza. W 1901 roku wrócił do Warszawy, następnie udał się w podróż po Europie. W Paryżu poznał malarkę Zofię Chylińską, z którą w późniejszych latach się ożenił i posiadał dwie córki. W 1917 roku podczas wizyty w Iłży, związał się emocjonalnie z Teodorą Lebenthan, polską lekarką pochodzenia żydowskiego. Po I Wojnie Światowej zamieszkał w Hrubieszowie, a następnie w Zamościu. W 1929 roku wpadł w poważne problemy finansowe, z których wyjść pomagała mu jego kochanka Dora. Został on w 1933 roku członkiem Polskiej Akademii Literatury. Wraz z żoną oraz córkami w 1935 roku wrócił do Warszawy. Zmarł 5 listopada 1937 roku w swoim mieszkaniu.
Twórczość Leśmiana
Debiut twórczości Bolesława Leśmiana przypada na okres dwudziestolecia międzywojennego. Jego nowatorska i imponująca jak na tamte czas poezja, uciekała w świat fantastyczny oddalając się od nudnego dnia codziennego. Jego pierwszy tom poetycki „Sad rozstajny” z 1912 roku nie zdobył dużej popularności w oczach krytyków jak i czytelników. W tym okresie artysta pisał również baśnie: „Klechdy sezamowe” oraz „Przygody Sindbada Żeglarza”. Pierwszy tom wydany w dwudziestoleciu międzywojennym „Łąka” z 1920 rok zyskał znacznie większy rozgłos oraz pochlebne recenzje, niestety nie przynosząc artyście większej popularności. Głównym bohaterem poezji Leśmiana była natura, stanowiąca najważniejszy element jego twórczości. Postrzegana była jako żywioł niemal metafizyczny, pociągający oraz groźny, idealnym tego przykładem jest „Topielec”. Przedstawienie rzeczywistej przyrody, jej instynktów i namiętności, było centralnym motywem utworów. Poeta wykreował wspaniały świat zaludniony przeróżnymi postaciami z pogranicza bytu i niebytu – „Dwoje ludzieńków”. W tomie „Łąka” znajdziemy nawiązania do śmierci, brzydoty oraz ułomności świata, możemy dostrzec to w cyklach „Ballady” i „Pieśni kalekujące”. Należy również wspomnieć o „Malinowym chruśniaku”, czyli cyklu wierszy erotycznych napisanych podczas namiętnego romansu artysty. W połowie lat trzydziestych Leśmian wydał tom „Napój cienisty” z 1936 roku, gdzie możemy dostrzec, że ludowy folklor wykorzystywany w poprzednich dziełach zanika, a emocjonalna tonacja wierszy staje się pesymistyczna. Poeta uczynił śmierć i kwestie religijne głównym motywem wierszy. Po śmierci artysty został wydany zbiór „Dziejba leśna” z 1938 roku, a także proza poetycka zapisana w „Klechdach polskich” wydanych w roku 1956.
Leśmian w Iłży
Związek Bolesława Leśmiana z Iłżą sięga XIX wieku. W 1823 roku pradziadek poety Lewi Seliga Sunderland pochodzący z Anglii założył w miasteczku fabrykę fajansu. Podczas pożaru budynek fabryki doszczętnie spłonął, a w czasie odbudowy, został on przekształcony w kamienicę mieszkalną dla rodziny Sunderland. Gustawa Lesman siostra ojca Bolesława, wyszła za mąż za adwokata Seweryna Sunderlanda, który był w posiadaniu owego domu. Poeta spędzał w domu ciotki letnie wakacje przez wiele lat. Zastępowała mu ona wcześnie zmarłą matkę, opiekowała się nim, troszczyła, a także gotowała jego ulubione dania. Malownicze miasteczko leżące u podnóża góry zamkowej, z ruinami renesansowej budowli oraz rozległymi łąkami zachwyciło młodego Leśmiana. Natura otaczająca Iłżę napawała go energią i siłą do pisania wierszy. Przelewał on na papier wszystkie emocje jakie dostarczyły mu spacery przez okoliczne łąki, pola oraz wąwozy. Świeże powietrze oraz śpiewy ptaków pozwalały mu na ucieczkę w świat fantazji, pomogły mu w stworzeniu takich dzieł jak „Łąka” czy „Ballada bezludna”. Pierwszą miłością poety poznaną podczas letniej wizyty w miasteczku, była jego kuzynka Celina. Młodzi od razu przypadli sobie do gustu. Można było ich dostrzec podczas romantycznych spacerów po łąkach lub siedzących razem w ogrodzie za domem ciotki. W 1917 roku Celina przybyła na wypoczynek z poznaną na studiach w Paryżu przyjaciółką, Teodorą Lebenthan. Kiedy przyjechały do Iłży, przebywał tam również Leśmian. W czasie przyjazdu dziewcząt, Bolesław był na spacerze w pobliskim wąwozie. Gdy wrócił do domu ciotki, ta oznajmiła mu o przybyciu Celiny wraz z przyjaciółką. Poeta od razu udał się do ogrodu, by przywitać się z kuzynką. Zastał dziewczęta w malinowym chruśniaku, gdzie zbierały maliny. Po zapoznaniu z Dorą nastąpiły pierwsze rozmowy. Poeta i lekarka bardzo szybko złapali wspólny język. Po krótkim czasie w powietrzu pojawiły się pierwsze miłosne uczucia. Para zakochała się w sobie od pierwszego wejrzenia. Spotkania szczęśliwych kochanków w ogrodzie ciotki wśród malin, stały się głównym impulsem do napisania cyklu erotyków „W malinowym chruśniaku”. Wakacyjne dni spędzone razem szybko mijały, pozostawiając głęboki ślad w sercach i umysłach zakochanych. Podczas następnych wakacji w Iłży, Leśmian zaczął pojawiać się sam. Prawdopodobnie Teodora wstydziła się przyjazdu do miasteczka wraz z Celiną, gdyż rodzina i znajomi dowiedzieli się o miłości jaką darzyli się kochankowie oraz zaniedbaniu żony i córek przez poetę. Dora dążyła do rozwodu Zofii i Bolesława, ale ten pozostał z rodziną. Gdy zamieszkał on ponownie w Warszawie z żoną, jego serce nadal pozostawało wierne lekarce. Podczas pogrzebu Leśmiana, w karawanie z trumną jechała jedynie Teodora, która nie pozwoliła najbliższej rodzinie dołączyć się do niej. Podczas II Wojny Światowej na mieszkanie Celi i Dory spadła bomba, a dziewczęta uciekły do Iłży przed zamknięciem w getcie. Podczas ponownego pobytu w miasteczku, Teodora zatrudniła się w szpitalu oraz często odwiedzała miejsca kojarzące się jej z ukochanym. Około 1941 roku zaraziła się w szpitalu tyfusem. Przez cały okres choroby, aż do dnia jej śmierci przy łóżku stał portret Leśmiana. Została pochowana na cmentarzu żydowskim w Iłży.
Miejsca, które warto zobaczyć
Zamek Biskupi
Zamek w Iłży powstał około 1340 roku z inicjatywy biskupa Jana Grota, pełnił on funkcję obronnej rezydencji biskupów krakowskich. Wzniesiony w gotycko-renesansowym stylu zamek wielokrotnie przebudowywano, a także niszczono przez wojska szwedzkie oraz siedmiogrodzkie Jerzego Rakoczego w okresie Potopu. Po pożarze w XVIII wieku został opuszczony, a ruiny zaczęto rozbierać. W XIX wieku zamek przekazano w ręce Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Od tego czasu wykonywane są zabiegi rekonstrukcyjne mające na celu przywrócenie świetności budowli. Ruiny zamku roztaczają się zaraz za domem Sunderlandów oraz malinowym chruśniakiem. Leśmian często odwiedzał ruiny, ze wzgórza zamkowego posiadał on idealny widok na panoramę miasteczka oraz otaczające go pola i łąki, a także zarys Gór Świętokrzyskich. Natura otaczająca Iłże była dla niego ukojeniem.
Dom Sunderlandów
Z inicjatywy Stanisława Staszica w 1823 roku powstała fabryka fajansu prowadzona przez pochodzącego z Anglii Lewina Seligi Sunderlanda. Wytwórnia produkowała wyroby ceramiczne, żelazne oraz szklane. Podczas pożaru w 1903 roku budynek fabryki spłonął. Podczas odbudowy został on przerobiony na kamienicę mieszkalną, w której zamieszkiwała rodzina Sunderlandów do czasów II Wojny Światowej. Po wojnie ostatni spadkobierca kamienicy, sprzedał ją rodzinie pochodzącej z Iłży. W latach 1902 – 1936 Bolesław Leśmian spędzał tutaj swoje letnie wakacje. Na ścianie frontowej została umieszczona tablica upamiętniająca wizyty poety w miasteczku.
Malinowy Chruśniak
Malinowy chruśniak to ogród leżący za domem Sunderlandów. Latem 1917 roku dwie przyjaciółki Celina i Dora udały się z Warszawy na wypoczynek do Iłży. Zdarzyło się tak, iż owego lata również przybył tam Leśmian. Bolesław zastał dziewczęta zbierające maliny w ogrodzie. Wówczas nastąpiło pierwsze spotkanie z Teodorą. Po chwili rozmów przypadli sobie do gustu i przybyły do nich pierwsze miłosne uniesienia. Spotkania zakochanych w ogrodzie stały się impulsem do napisania cyklu erotyków. Dni spędzane na miłosnych uniesieniach na zawsze zostawiły ślad w pamięci kochanków.
Izba Pamięci Bolesława Leśmiana
Dni Leśmianowskie
Iłżecki Dom Kultury organizuje cykliczne wydarzenie pod nazwą „Dni Leśmianowskie”. W skład festiwali wchodzi między innymi Przegląd Małych Form Teatralnych, Ogólnopolski Turniej Recytatorski oraz Ogólnopolski Konkurs Plastyczny. Wszystkie wydarzenia inspirowane są twórczością i biografią Bolesława Leśmiana. Głównym celem imprezy jest promocja unikatowych walorów artystycznych poety oraz rozpowszechnienie jego związku z regionem. W konkursie mogą uczestniczyć uczniowie klasy VIII szkół podstawowych, uczniowie szkół średnich oraz młodzież studencka.
